Lorg/Klask/Rechercher/Sairch

samedi 24 décembre 2016

Nollaig Chridheil !

Tha Nollaig air ar muin! Bu mhath leam duan Nollaig a thoirt thugaibh an-diugh, agus mar is còir 's ann às Carmina Gadelica, Leabhar I (d. 134) le Alasdair Gilleasbaig MacGilleMhìcheil (1832-1912) a tha e. Roghnaich mi an duan seo a chionn 's gum bi e a' beannachadh dhaoine an teaghlach – agus nach eil sinn uile ag iarraidh sin aig àm na Nollag, gun choingeis dè an creideamh a th' againn? Chuir mi na stràcan nach robh ann an Carmina Gadelica (rìgh, làir, slàinte, msaa), ach cha do dh'atharraich mi an speiligeadh. Dh'eadar-theangaich mi gu Breatnais, Fraingis is Albais, mar is àbhaist, ach chan e ealadh a th' ann – mar is gnàth!
Agus an-dràsta, tha mi an dòchas gum bi Nollaig Chridheil dhuibh, Blythe Yul, Nedeleg laouen agus Joyeux Noël !

Hoire ! Hoire ! Beannaicht e ! Beannaicht e !
Hoire ! Hoire ! Beannaicht e ! Beannaicht e !
Ho ! Hi ! Beannaicht an Rìgh !
Ho ! Hi ! Biodh aoibh !

Buaidh biodh air an tulaich seo,
Na chualas leibh 's na chunnas leibh,
Air na leaca loma loinnear làir,
'S air na clacha corrach cùimir clàir,

Beannaich an taigh 's na bheil ann,
Eadar chuaill 'us chlach 'us chrann,
Imir do Dhia eadar bhrat 'us aodach,
Slàinte dhaoine gun robh ann,

Gu mu buan mun tulach sibh,
Gu mu slàn mun teallach sibh,
Gu mu liuth dul 's ceann sguilb san àros,
Daoine tàmh sa bhunntair,

Ìobair dhan Tì eadar bhonn agus bhrat,
Eadar chuaill agus chlach agus chrann,
Ìobair a ris eadar shlat agus aodach,
Slànadh shaoghal, a dhaoine th' ann,

Beannaicht an Rìgh,
Gun tùs gun chrìch,
Gu suth, gu sìor,
Gach linn gu bràth!

Margadh na Nollaige ann an Dùn Èideann (Dinedin/Edimbourg)








Setu Nedeleg e-tal an nor ! Hiziv em eus divizet reiñ deoc'h ur gan Nedeleg hengounel hag a zastumas Alexander Carmichael (eñ adarre) e Carmina Gadelica, Levr I, f. 134. Relijiel tre eo ar c'hanoù Nedeleg, ha dibabet em eus homañ abalamour ma vennig an dud hag an diegezh, ar pezh a vez a-bouez deomp holl ha ne vern hor feiz. Kavout a rit ar gouezelog orin a-us, ar brezhonog a-zindan, hag evel-just ar gallog hag ar skosog da c'houde. Troet e oa pep tra ganen, neuze n'eo ket ken barzhonel hag er stumm orin.
Ha bremañ, hetañ a ran deoc'h holl Nedeleg laouen, Nollaig Chridheil dhuibh ! [nɔlɪg xrji'al ɣujv] ha Blythe Yul !

Kevarc'h ! Kevarc'h ! Benniget eo ! Benniget eo !
Kevarc'h ! Kevarc'h ! Benniget eo ! Benniget eo !
Ho ! Hi ! Benniget ar Roue !
Ho ! Hi ! Ra vezo levenez !

Ra vezo berzh àr an ti-mañ,
Ar pezh a glevit hag a welit,
Àr mein noazh skedus al leur,
Hag àr an diazez maen naet digompez,

Bennig an ti hag ar pezh ennañ,
Eus kebr da vein da bester,
Kas da Zoue, eus pallenn da zilhad,
Yec'hed an dud edo ennañ,

Ra badot en ti,
Ra viot yac'h àr-dro an oaled,
Ra vezo lies liammoù ha pester en ti,
Tud o chom àr an diazez,

Aberzh d'ar Boud eus an diazez d'an doenn,
Eus kebr da vein da bester,
Aberzh adarre eus ar prenn d'an dilhad,
Yec'hed ar bed, a dud ennañ,

Benniget ar Roue,
Hep penn, hep dibenn,
Da viken ha da virviken,
Pep oad betek ar Varn!

Yulbok (Gavr Nedeleg/Chèvre de Noël)

Noël est à nos portes ! Aujourd'hui j'avais envie de partager un chant de Noël collecté par Alexandre Carmichael (encore lui) dans Carmina Gadelica, Vol. I, p. 134. Tous ces chants sont évidemment très religieux et je choisis celui-ci car il se concentre sur bénir famille et maisonnée, ce que nous souhaitons tous à Noël, quelques soient nos croyances. Vous trouverez l'original gaélique et le breton au-dessus, et le scote en-dessous. J'ai moi-même fait les traductions donc ce n'est pas du grand art !
Ne me reste qu'à vous souhaiter Nollaig Chridheil dhuibh ! [nɔlɪg xrji'al ɣujv], Blythe Yul ! Nedeleg laouen ! et bien sûr un très Joyeux Noël !

Salut ! Salut ! Qu'Il soit béni ! Qu'Il soit béni !
Salut ! Salut ! Qu'Il soit béni ! Qu'Il soit béni !
Ho ! Hi ! Béni le Roi !
Ho ! Hi ! Que soit la joie !

Puisse cette maisonnée connaître la prospérité,
Ce que vous entendez et voyez,
Sur les pierres nues et brillantes du sol,
Et les fondations irrégulières et nettes de pierre,

Bénie cette maison et ce qu'elle contient,
Du chevron, de la pierre et des poteaux,
Donne pour Dieu, des couvertures aux vêtements,
Santé à ceux qui y résident,

Puissiez-vous durer dans cette maison,
Puissiez-vous avoir la santé autour du foyer,
Puissent les liens et soutiens de cette maisonnée être nombreux,
Et des gens résider sur ses fondations,

Donne à l'Être, des fondations au toit,
Du chevron, de la pierre, des poteaux,
Donne de nouveau de la poutre aux habits,
Santé du monde, ô gens qui y vivent,

Béni le Roi,
Sans commencement, sans fin,
Pour toujours et éternellement,
Pour chaque génération jusqu'au Jugement !

Kirvi-erc'h ar C'hairgorm/Rennes du Cairngorm (Copiricht Walter Baxter)

Here cams the raiglar Yul, tho we gabbit aboot the Nordic ane twa days aby (Odin ftw). For the occasion ah chuised ae poem frae Carmina Gadelica, buik I, p. 134 an gaithert by Alexander Carmichael. O course it's aa verra religious, an ah waled this ane acause it's aboot blissin the hus an the folks in it, filk we aa wint at Yul tide. The original Gaelic is aboon, an as uisual ah pittit it intil Scots ablow, an Breton an French aboon. It's nae bardic, juist tae gie ye the meanin o't aa.
Ah wish ye aa ae Blythe Yul, ae Nollaig Chridheil [nɔlɪg xrji'al ɣujv], ae Nedeleg laouen an ae Joyeux Noël !

Hail! Hail! Blisst He is! Blisst He is!
Hail! Hail! Blisst He is! Blisst He is!
Ho! Hi! Blisst the Keeng!
Ho! Hi! Let thare be blythe!

Mey sonse be on this dwallin,
Fit ye hear an fit ye see,
On the bare bricht lecks o the fluir,
An on the neat stuggy stane staves,

Bliss this hus an fit's in it,
Frae rachter an stane an bauk,
Deleever til God, frae kiverin an claith,
Heal o the folks aat war thare,

Mey ye be lestie roond the hus,
Mey ye be ferey roond the hearth,
Mey the links an stabs in the hame be mony,
Folks bidin on the steid.

Hecht til the Bein frae steid til kiver,
Frae rachter an stane an bauk,
Hecht again frae scob til claith,
Be heal o life, ô folks bidin thare,

Blisst the Keeng,
Athoot stairt, athoot end,
Ayebidin an forivver,
Ilka age for aye!


mercredi 21 décembre 2016

Blythe Yul !

Tha aithne agaibhse air mar a bhios Nollaig agus Oidhche Chullaig ann an Alba. 'S e Yul am facal Albais a th' ann, mar sna cànanan lochlannach (Jul), san Fhionnlannais (Joulua) agus san Eastoinis (Jõulu). B' e grian-stad a' gheamhraidh (anochd) a bh' ann an Yul, agus b' e là fhèill Odin a bh' ann. 'S mar sin, nà dèanaibh dearmad a bhith ag òl gu slàinte Odin agus blythe Yul til ye aw!

Bez eo ar ger gouezelog da "Nedeleg" Nollaig, hag ar ger skosok Yul. E skosog ez implijer an hevelep ger eget er yezhoù lec'hlennok (Jul) hag e finnog (Joulua) hag estonog (Jõulu). Bez e oa Yul (eus an henc'hermanog) deiz ar goañv (henozh), ha gouestlet da Odin/Wotan. Nollaig, evel e brezhonog, a zeu eus al latin natalicia, ha natalis, liammet gant ganedigezh ar mabig Jezus.

Ne oa ket Nedeleg gouel a-bouesañ ar bloavezh d'ar C'houezeled – Gouel Sant-Mikael (Là Fhèill Mhìcheil, 29 Gwengolo) ha Noz Samon (Oidhche na Samhna, 31 Here) e oa. Hiziv avat eo deuet Nedeleg hag ar Bloavezh Nevez (Oidhche Chullaig pe Hogmanay) da vezañ ken bras hag er broioù germanok.

Bez eo Hogmanay (ar bloavezh nevez) un afer sirius meurbet e Bro-Skos. A-bouez-kenañ eo ha lidet gant an holl. N'em boa ket bet tro da gas Hogmanay e Bro-Skos c'hoazh, met klevet em boa e oa ret hen ober d'an nebeutañ ur wech er vuhez. Da hanternoz e vez an holl e straedoù Dinedin o kanañ Auld Lang Syne, ha peursur eo e vez evet trawalc'h da veuziñ Breizh-Veur a-bezh.

Ha henozh eo deiz ar goañv, neuze e hetan deoc'h Blythe Yul ! [blaɪɵθ jul]

Le gaélique pour Noël est Nollaig, et le scote est Yul. Le mot scote est le même que dans les langues scandinaves (Jul) et qu'en finnois (Joulua) et estonien (Jõulu). Yul était la fête du solstice d'hiver (ce soir), et est traditionnellement dédiée à Odin/Wotan. Nollaig, comme en breton et en français, vient du latin natalicia, et natalis, lié à la nativité du Christ. Cette fête était chez les Gaëls moins importante que la Saint Michel (Là Fhèill Mhìcheil, 29 septembre) et la nuit de Samhain (Oidhche na Samhna, 31 octobre). Mais de nos jours Noël et le Nouvel An (am Oidhche Chullaig ou Hogmanay) sont aussi importants que dans les pays germaniques.

Hogmanay (la Nouvelle Année) est une affaire très sérieuse en Écosse. C'est probablement la plus grosse fête de l'année, et tout le monde la fait. Je n'eus moi-même jamais l'occasion de la fêter là-bas, mais il paraît que c'est à faire au moins une fois dans une vie. À minuit, dans les rues d'Édimbourg, tout le monde est dans la rue à chanter Auld Lang Syne, et il est certain qu'on y boit assez pour noyer toute la Grande-Bretagne.
Et vue que le solstice d'hiver est aujourd'hui, je vous souhaite à tous Blythe Yul ! [blaɪɵθ jul]

Ye ken fit Yul an Hogmanay are like in Scotland, sae ah winna gang intil details aboot it. The wird in Gaelic is Nollaig, filk cams frae the Latin natalicia an is aboot the birth o Jesus. It's better in Scots, acause it's aboot Odin an auld germanic beliefs. :D The solstice bein the-nicht, ah wiss ye aw ae blythe Yul! Hiv ae drink til Odin gin ye get the cast!

Thay see me ridin ma echt shanks horse, thay're hatin.



Obh obh! Cha do sgrìobh mi bho chionn dà sheachdain. Tha mi air m'ais dhachaigh sa Bhreatainn Bhig agus bha mi air a bhith mar rionnag air iomrall, oot an aboot. Ach an-dràsta tha mi nam shuidhe le seoclaid teth is àm gu leòr. Tha mi nam beachd airtigil a sgrìobhadh le ùrnaigh na Nollag Disathairn no rud mar sin, ach an-diugh bu mhath leam seann-fhaclan mu dheidhinn càirdean is teaghlaich a thoirt thugaibh. 'S e àm a' chàirdeis is na dàimh a th' ann an Nollaig, agus tha e freagarrach a bhith eòlach air seann-fhaclan mar seo.

Hopala ! N'em boa ket skrivet abaoe div sizhun. Distroet oun da Vro-Leoun doun, hag edoun gwall ac'hubet. Sada ac'hanoun em c'hoazez gant ur chokolad tomm bremañ 'vat. Soñjal a ra din e skrivin ur pennad gant pedennoù Nedeleg Disadorn, hogen em eus c'hoant reiñ deoc'h lavarennoù diàr-benn keneiled ha tiegezh hiziv. Amzer seurt traoù eo Nedeleg, ha dereat eo anavezout seurt lavarennoù.

Voici deux semaines que je n'ai rien écrit. Je suis de retour en Bretagne et je fus un peu occupé. Mais désormais je suis assis tranquillig avec un chocolat chaud. Je pense écrire un article avec des prières et poèmes de Noël ce samedi, mais en attendant je voulais partager quelques proverbes sur l'amitié et la famille. Après tout, Noël est la bonne période pour parler de cela.

Och, it's been three wiks syne ah scrieved here. Ah'm back til Brittany an ah hiv been oot an aboot ae wee bit. Bit nu ah'm sittin wi ma het chocolate sae aathings are braw. Ah think ah'll scrieve ae wee piece wi Yul prayers an siclike this Seturday, bit juist nu ah'd like tae share some sawes aboot freends an faimly. Aat's fit Yul's aboot, aifter aa.

Am fear a thèid san droigheann dhomh, thèid mi san dris dha.
An hini a yelo d'an drein evidon, ez in d'an drez evitañ.
Celui qui ira dans les les ronces pour moi, j'irai dans les ronces pour lui.
The ane aat gangs in the thorns for me, ah'll gang in the thorns for hem.

Cuimhnich air na daoine às an dàinig thu.
Kaout koun eus an dud e teuez diouto.
Souviens-toi d'où tu viens. (lit. Souviens-toi des gens de qui tu viens.)
Mynd the folks frae faam ye came.

Bu mhath an sgàthan sùil caraid.
Ur melezour mat eo lagad ur c'hamalad.
L'oeil d'un ami est un bon miroir.
Ae freend's ee is ae guid leukin-gless.

Cha chall na gheabh caraid.
Ne goller ket ar pezh a dap ur c'hamalad.
Ce qu'obtient un ami n'est pas perdu.
Fit ae freend gets is nae lost.

Cha duine duine na aonar.
N'eo ket un den an den en-e-unan.
Une personne seule n'est pas une personne.
Ae body on his een is nae body.

Cha nigh na tha dh'uisge sa mhuir ar càirdeas.
Ne walc'ho ket an holl dour a zo er mor hor mignoniezh.
Toute l'eau de la mer ne pourra pas effacer notre amitié.
Aa the water in the sea canna wash awa wir freendship.

Agus cuimhnichibh ! Ha kounait ! Et souvenez-vous ! An mynd !

Nuair a bhios an deoch astigh, bidh an ciall a-mach.
Fan drink's in, wit's oot.
P'emañ an evaj e-barzh, emañ ar poell er-maez.
Lorsque la boisson est à l'intérieur, l'esprit est en dehors.

mercredi 7 décembre 2016

Gaol, gaol ann an gach àite!

Bruidhneamaid mun ghaol an-diugh! Cha bhithear ag ionnsachadh rudan mar Ah hae ae crush on ye sna clasaichean Gàidhlig, ach bidh iad cudromach! Seo agaibh iad.

Kaozeomp diàr-benn ar garantez ! Penaos lavarout emaomp piket gant ar gelienenn e gouezeleg ? Ha penaos lavarout emañ hor c'halon àr unan bennak ? Ha bezañ douget evit unan bennak ? Setu un nebeut doareoù talvoudus.
Merzhout a riot ur poent yezhadur dedennus a gaver e gouezeleg evel er yezhoù keltiek all : dre-vras e vez urzh ar gerioù Verb-Rener-Renadenn. Ouzhpenn da se, evel e brezhoneg, ez eus muioc'h eget un doare da lavarout "bezañ". Bez ez eus ar verb substañtivel tha ("emañ") hag ar c'hopul 's e ("eo"). Evel e brezhoneg ez implijer tha da lavarout ar pezh emeur oc'h ober (tha mi a' bruidhinn = "emaon o kaozeal"), pelec'h emeur (tha mi anseo = "emaon amañ") met ivez gant anvioù-gwan (tha mi sgìth = "skuizh on"). Implijout a reer 's e da lavarout piv omp ('S e fear a th' annam = "ur gour on", bhb. "eo gour emañ ennon"), da liammañ daou anv-kadarn ('S e tidsear a th 'ann an Seònag = "ur gelennerez eo Janig", bhb. "eo kelennerez emañ e Janig") ha gant lavarennoù 'zo evel ma welimp.

Parlons d'amour ! Comment dire qu'on est allé en amour en gaélique ? Et comment dire qu'on en pince pour quelqu'un ? Qu'on à un faible ? Voici quelques expressions utiles pour parler de tout cela.
Vous constaterez un point de grammaire intéressant en gaélique (et qui est en fait dans toutes les langues celtiques) : dans l'ensemble, l'ordre de la phrase est Verbe-Sujet-Objet. De plus, il y a deux verbes "être", à savoir tha (le substantif, comme l'espagnol estar) et 's e (la copule, espagnol ser). En gros, tha s’emploie pour parler de ce que l'on fait (tha mi a' bruidhinn = "je suis en train d'apprendre", en français de Bretagne "je suis à apprendre"), avec les adjectifs (tha mi sgìth = "je suis fatigué") et avec un complément de lieu (tha mi anseo = "je suis ici"). La copule 's e s'emploie pour dire qui on est ('S e fear a th' annam = "je suis un homme", lit. "est homme qui est en moi"), pour connecté deux noms ('S e tidsear a th' ann an Seònag = "Jeannette est une enseignante", lit. "c'est une enseignante qui est en Jeannette") et pour un certain nombre d'expressions et phrases, notamment pour dire qu'on aime quelque chose.

Let us talk aboot luve! Fit wye div ye say ye're in luve wi ae body? An fit wye div ye say ye hiv ae crush on ae body? We'll see ae wee bit o aat the-day.
Ae wee grammar point juist nu. As ye'll see, Gaelic (sic as ilka ither Celtic leid) his ae Verb-Subject-Object wird-order. Fit's mair, thare are twa forms o the verb "tae be", ae substantive tha (like in Spanish estar, gin ye ken aat) an ae copula 's e (like the Spanish ser, gin ye ken it). Ye uise tha tae spik aboot fit ye're daein (tha mi a' bruidhinn = "A'm a-spikkin"), wi adjectives (tha mi sgìth = "A'm fauchelt") an wi places (tha mi anseo = "A'm here"). The copula 's e is uised tae say faa or fit we are ('S e fear a th' annam = "A'm ae man", lit. "is man aat's in-me"), tae connect twa nouns ('S e tidsear a th' ann an Seònag = "Seonag is ae teacher", lit. "is teacher aat's in Seonag") an we some sawes an phrases, as ye'll see.

'S toil leam thu. [stɔl ljɔm u]
C'hoarzhin a rez ouzhin. (bhb. Eo pleg/doug ganen te)
Je t'aime – pas tout-à-fait au sens amoureux, mais plutôt du genre "je t'aime beaucoup, j'en pince pour toi, tu me plais". Marche aussi pour les amis. (lit. Est inclinaison/appréciation avec-moi toi). NB : le breton juste au-dessus c'hoarzhin a rez ouzhin [xwarzin a res uzin] signifie littéralement "tu ris contre-moi". Je trouve que c'est une façon mignonne de le dire, donc je vous l'apprends aussi.
A like ye. (lit. Is inclination/wish wi-me ye). NB: the Breton aboon c'hoarzhin a rez ouzhin [xwarzin a res uzin] means "ye laugh against-me", filk A fyne gey bonnie sae A'm skarin it wi ye.
NB: Bidh am Breatnais c'hoarzhin a rez ouzhin [hwarzin a res uzin] a' ciallachadh "tha thu a' gàireachdainn rium". Tha mi a' smaointeachadh gum bi sin gu math snog. :)

'S èibhinn leam thu. [se:vinj ljɔm u] (nas làidire nà "'s toil leam thu")
C'hoarzhin a rez kalz ouzhin. (bhb. Eo plijus ganen te)
Je t'aime beaucoup – pas encore tout-à-fait au sens amoureux, mais on s'en rapproche. Vous savez ce moment où on aime vraiment beaucoup quelqu'un et franchement ça va bientôt être du "je t'aime, les violons et tout le barda" mais bon il ne faut pas précipiter les choses et puis on est pas sûr alors disons que je t'aime beaucoup et que tu me plais vachement, hein. (lit. Est plaisant/amusant avec-moi toi).
A like ye truelins. (lit. Is pleasing wi-me ye)

Tha sùil agam air/ann an Seumas [ha su:l akəm ɛr/ãnən ʃe:məs] ("tae fancie, tae hae ae crush on")
Douget on evit Jamie (bhb. Emañ lagad din àr/e Jamie)
J'ai le béguin pour Jamie (lit. Est œil à-moi sur/dans Jamie)
A hiv ae crush on Hamish (lit. Is ee at-me on/in Hamish)

Tha gaol agam ort. [ha gɯ:l akəm ɔrʃt]
Da garan/Choa 'meus dit. (bhb. Emañ karantez din àrnout.)
Je t'aime. (lit. Est amour à-moi sur-toi.). NB: Le breton du Léon (la région à l'ouest de Morlaix et au nord de Brest, inclue) choa 'meus dit [ʃwa møs dit] signifie "j'ai de la joie pour toi". Pareil, je vous l'apprends juste parce que je trouve cela mignon. J'ai entendu dire que le picard était ej te vô volentié, qui est plus direct. ^^'
A luve ye. (lit. Is luve at-me on-ye.) NB : ance mair A'd like tae skare the Breton wi ye, choa 'meus dit [ʃwa møs dit] filk is ae Leon (north-westren Brittanie) sawe meanin "A hiv joy til-ye". It's gey bonnie an aw, sae A'm skarin again. :)
NB: Bu mhath leam am Breatnais a thoirt dhuibh a-rithist. Ann an dualchainnt Leon (iar-thuath na Breatainn Big), bidh choa 'meus dit [ʃwa møs dit] a' ciallachadh "tha sonas agam dhut". Tha sin snog cuideachd. :)

Tha mo ghaol ort. [ha mo ɣɯ:l ɔrʃt]
Da garan/Choa 'meus dit. (bhb. Emañ va c'harantez àrnout.)
Je t'aime. (lit. Est mon amour sur-toi.)
A luve ye. (lit. Is ma luve on-ye.)

Mo leannan [mo ljɛnan]
Va dousig/fulenn
Mon cœur/chéri
Ma jo/doxie

Mo nighean [mo nji'an]
Va dousig (bhb. Va faotrez)
Ma chérie (lit. Ma fille)
Ma luve (lit. Ma lass)

"C'hoarzhin a rez ouzhin." "Ooo, n'ouien ket e c'hell al logod kaozeal !"
"Tu me plais." "Ooh, je ne savais pas que les souris pouvaient parler !"
"A like ye." "Ooo! A didna ken mice cad talk!"

mardi 6 décembre 2016

Gàidhlig bheartach #5

An-diugh bidh sinn ag ionnsachadh mar a theirear gum bi rud doirbh, no gum bithear ann an suidheachadh duilich.

Hiziv e teskimp penaos lavarout emañ ur jeu diaes, pe lavarout emaomp e diaesderioù.

Aujourd'hui nous allons apprendre des expressions pour dire qu'on est dans la galère.

The-day we'll lear weys tae talk aboot teuch situations.

-air cheart lomaidh, is air èiginn [ɛrj çjarʃd lomi is ɛrj e:gjinj]
Goude meur a ziaesder (bhb. àr gwir aotenniñ, hag àr argoll)
Après bien des difficultés (lit. sur véritable rasage, et sur détresse)
Aifter muckle cummer (lit. on true shearin, an on cummer)

Chuir mi crìoch air m'artaigil, air cheart lomaidh is air èiginn
→ Chrìochnaich mi m'artaigil as dèidh dhuilgheadasan mòra.

-a' cur an eich is e na fhallas [a kur ãn ɛiç is e na aləs]
Goulenn re digant unan a zo o labourat endeo (bhb. lakaat ar marc'h hag hemañ en e c'hwezhenn)
En demander trop de quelqu'un qui travaille déjà (lit. pousser le cheval et lui en sueur)
Tae speir ower muckle frae ae body faa's aaready workin (lit. pittin the horse an him in his sweit)

Bha mi air obrachadh fad an latha agus dh'iarr mo mhanaidsear gun do rinn mi uireasan eile! B' e sin an t-each a' cur is e na fhallas!
→ A bhith ag iarraidh barrachd obrach bho fhear/tè a tha claoidhte cheana.

-ann an coileach an t-sruth [anən kɤləx ãn truh]
E-barzh ur jeu diaes-tre (bhb. e from ar stêr)
Dans une situation difficile (lit. dans le courant de la rivière)
In ae teuch situation (lit. in the strict o the burn)

Chan eil mo bhràthair air a bhith ag obair an teirm seo, agus an-dràsta feumaidh esan a bhith a' sgrìobhadh trì aistean airson an ath-seachdain. Tha e ann an coileach an t-sruth!
→ Tha e ann an suidheachadh doirbh.

Glèidheamaid Gàidhlig beartach! :D

vendredi 2 décembre 2016

Gàidhlig bheartach #4

Mar a thuirt mi anns a' Ghàidhlig bheartach #3, chan eil mi a' tuigsinn carson, dair a bhios trì dòighean airson rud a ràdh anns a' Ghàidhlig, a bhios daoine a' cleachdadh ceathramh dòigh, às a' Bheurla? Chan e Gàidhlig a th' ann, ach Beurla tro mheadhan na Gàidhlig. Uime sin, seo dhuibh trì dòighean airson to search, to look for a ràdh. Ma 's e bhur toil e, bithibh gan cleachdadh an àite "tha mi a' coimhead airson".



Sed amañ tri doare da lavarout "klask" e gouezeleg hep ober diouzh ar saozneg. Evel e brezhoneg ez eus tud a soñj dezho n'eus nemet treiñ ger-ha-ger ar pezh lavaret er saozneg ha mont a raio da vezañ gouezeleg. Evel-just eo fall-drouk, evel e brezhoneg pa vez lavaret traoù spontus seurt "ar c'harr deus ma zad" e-lec'h "karr ma zad". Brrrr, spontus.
Voici trois manière de dire "chercher" en gaélique sans aller calquer l'anglais. Parce que oui, il y a des gens qui calquent l'anglais alors qu'il existe évidemment des façons de le dire en gaélique. Certains essayent de faire ça en français aussi, de nos jours. C'est maaaaaal.
Here are three weys tae say "tae sairch for" in the Gaelic athoot daein afa calques frae the English.

Sir, a bhith a' sireadh (klask, kerc'hat, chercher, quérir, sairch, seek.)
Rùraich, a bhith a' rùrachadh (a bhith a' sireadh rud ann an gach àite, mar dair a bhios sibh a' sireadh bhur iuchraichean ; furchal, fouiller, caw throu, rype.)
A bhith a' lorg (a bhith a' rùrachadh agus sibhse a' leantainn... lorgan *ba-dum-tss* ; klask, treseal, chercher, traquer, sairch, track.)

Mar eisimpleir:
Shir mi foras mu dheidhinn eachdraidh na hÈirinn sa leabhar seo.
Bha mi a' rùrachadh m'iuchraichean air feadh an taigh, ach bha iad nam sporan.
Bidh mi a' lorg fhorasan mu dheidhinn mo sheanmhar sna leabhraichean-clàraidh.
Feumaidh sinn falbh, siridh sinn do sgarfa dair a thilleas sinn.
An do chall thu do sporan? Rùraichidh mi còmhla riut!
Bidh mi a' lorg builg-losgainn gach turas a bhios mi sna coilltean.


Glèidheamaid Gàidhlig beartach! :)

mercredi 30 novembre 2016

Là Naomh Andrais

Là Fhèille Andrais sona dhuibh uile! Bha mi ag iarraidh abairt Gàidhlig agus/no Albais fhaotainn ma dheidhinn, ach cha d'fhuair mi gas. :P Tha luaidh den fhèill ann an Carmina Gadelica III, d. 330, ach tha e ro-fhada agus chan ann mun Naomh a tha e co-thiù. Mar sin, agus a chionn 's gum bithear ag òl gu slàinte na hAlba, smaoin mi gum biodh e math deoch-slàinte albannach a thoirt dhuibh. Fear sa Ghàidhlig is fear san Albais. Sin agaibh iad:

Dùthaich nan cluaran, nam fuaran, nan cuaran 's nam fuar-bheann ! [du:iç nan kluəran nam fuəran nan kuəran snam fuər vjaun]
Kintra o the thristle, the funtains, the brogues an the cauld bens !
Bro an askol, ar stivell, ar botoù hag ar menez yen !
Pays des chardons, des sources, des chausses et des froides montagnes !

Here's til us ! (The assembly speirs: Fa's like us ?) Gey few, an thay're aa deid !
Slàinte dhuinn ! (Na daoine: Cò bhios cosail riunn?) Cha bhi mòran, agus tha iad uile marbh !
Yec'hed dimp ! (An dud: Piv 'zo eveldomp ?) N'eus ket kalz, ha marvet int holl !
À nous ! (L'assemblée : Qui est comme nous ?) Peu de gens, et ils sont tous morts !


Happy Saunt-Andra's day til ye'een ! A wintit tae fyn ae sawe in Gaelic an/or in Scots aboot the Saint, bit A cadna. Sae acause we're gaen tae drink til his health the-nicht, A thocht ae toast in Gaelic an ae toast in Scots wad be braw. :)

Gouel Sant-Andre laouen d'an holl ! Fellout a rae din lakaat ul lavarenn e gouezeleg (ha/pe unan e skoseg) diàr-benn ar sant, met ne gavis netra. Mod-se, hag abalamour ma vezor oc'h evañ fenoz da yec'hed Bro-Skos, setu un toast e gouezeleg, hag unan all e skoseg !

Joyeuse Saint-André à tous ! Je voulais au départ trouver une expression ou un proverbe en gaélique (et aussi un en scote, si possible) concernant le saint, mais c'est chou blanc que j'ai fait. :P Donc étant donné qu'on boira à sa santé ce soir, voici deux toasts, un en gaélique et un en scote !

lundi 28 novembre 2016

Gàidhlig bheartach #3

Chan eil co-theacsa na Gàidhlig cho furasta a chionn 's gum bi Beurla na chiad cànan aig mòran duine. Ach chan eil mi a' tuigsinn dair nach eil luchd-ionnsachadh na Gàidhlig ag iarraidh oidhirp a dhèanamh air Gàidhlig mhath, bheartach a chleachdadh (agus tha seo a' tighinn bho chuideigin a bhios a' dèanamh meall mhearachdan!). An-dràsta is a-rithist, bidh trì dòighean airson rud a ràdh anns a' Ghàidhlig, ach bidh na daoine a' cleachdadh an dòigh Bheurla co-thiù. Carson?! Seo eisimpleir.

Bithear a' cluinntinn "Tha mi a' coimhead air adhart" (I'm looking forward). Dhà-rìribh? Tha fhios agam gum bi daoine fileanta ga chleachdadh, ach tha trì dòighean eile ga ràdh, dòighean dualach.

a bhith a' dèanamh sogan (cleachdainn an Eilein Sgìtheanaich)
a bhith a' dèanamh fiughair
a bhith ceud fadachd air

Mar eisimpleir:

Tha mi a' dèanamh sogan gur faicinn.
Tha mi a' dèanamh fiughair a bhith dhachaigh!
Tha ceud fadachd orm a bhith aig àm na Nollaig.
Bha mi a' dèanamh sogan mo dhinnear ithe, ach cha robh càil sa phreas.
Bha mi a' dèanamh fiughair ri d'fhaicinn.
Bha ceud fadachd air mo phàrantan a choinneachadh.


Cùmaibh Gàidhlig beartach. :)

dimanche 27 novembre 2016

Am Fèileadh

    Seo an-dràsta pìosa beag mu dheidhinn an fhèilidh. Sgrìobhaidh mi mòran ma dheidhinn anns a' Bhreatnais is anns a' Fhraingis a chionn 's nach eil iomadach neach eòlach air sin ann. Ach 's dòcha gum bi sibhse eòlach air, nach eil? :P
    Chan eil fhios agam càite an dàinig am facal Gàidhlig “fèileadh”, ach 's ann às a' Lochlannais a tha kilt. Bidh grunn a' smaointeachadh gun dàinig am fèileadh ann an Alba lena Lochlannaich, ach chan eil sin cinnteach. Mar a tha fhios agaibh, tha am fèileadh-beag a chìthear an-diugh ann an Alba caran eadar-dhealaichte bhon fhèileadh-mhòr a bha air na daoine ò chionn fada. 'S fhèarr leamsa am fèileadh-mòr mar a chìthear ann am Braveheart, Rob Roy no Outlander. Bidh an t-olann tiugh orra, agus bidh iad mòr gu dearbh: 18 troighean air fhad is 25/30 òirlich a leud. B' e sin an seòrsa fèilidh a bh' aig na Gàidheil mu bhlàr Chùl Lodair (1746). An dèidh sin chaidh am fèileadh air crosad, agus dair a thàinig e airais, bha e diofraichte.
    Chan eilear cinnteach cuin a nochd am fèileadh-beag, ach bidh feadhainn a' smaointeachadh gur b' e Thomas Rawlinson, à Sasann, a rinn a' chiad fhèileadh-beag anns na 1730mh. Bha esan a' fuireach ann an Arra-Ghàidheil agus a' cur fèilidh air, mar chàch ann. Ach smaoinich e nach robh am fèileadh-mòr cho cofhurtail nò pragtaigeach san obair aige, agus ghiorraich e a fhèileadh fhèin. Sin agaibh e, a' chiad fhèileadh-beag a thathar eòlach air. Theagamh gun robh fèilidhean-beaga ron sin, ach chan eil lorg aca ann.
    Chan eilear cinnteach nas motha cuin a nochd a' chiad bhreacan. A-rèir choltais bha breacan aig na Ro-Ceiltich fadò, ceithir mìle bliadhna airais (Elizabeth Wayland Barber, 2000, The Mummies of Ürümchi) agus bha breacan aig daoine Hallstatt (8mh – 6mh RC) mar an ceudna (Jeffrey Banks, Doria de la Chapelle, 2007, Tartan: Romancing the Plaid). 'S ann bhon 3s linn AD a tha a' chiad bhreacan albannach, agus chaidh a lorg anns an Eaglais Bhreac. Agus fiù 's gu bheil mòran bhreacan a th' againn an-diugh gu math ùr, 's e seann-dualchas a th' ann, agus bha breacan aig na Gàidheil ann an 16mh linn agus ron sin.
    Ged nach faicear tòrr dhaoine le fèileadh orra an-diugh, 's math leam gu bheil e cumanta gu leòr fhathast. 'S èibhinn leamsa m'fhèileadh fhìn (breacan Inis Eusa, anns a' Bhreatainn Bhig) a chur orm, agus 's math leam nach eilear ag amharc orm dair a bhios e orm. Bidh cuid dena daoine ag ràdh nach eil am fèileadh mar chuid den chultar albannach an latha an-diugh, ach 's dòcha gum bi iad ag ràdh nach eil an kimono iapanach nas motha...
    Bidh fèilidh aig muinntirean eile an-diugh, agus gu h-àraidh aig na muinntirean ceilteach. Bidh breacanan againne anns a' Bhreatainn Bhig cuideachd, agus tha am fèileadh albannach a' tighinn sna dualchasan againn. 'S math leamsa sin. :)

Bunan is barrachd :
-Scottish Register of Tartans: https://www.tartanregister.gov.uk/ (Beurla).
-Scottish Tartan Authority: http://www.tartansauthority.com/ (Beurla).
-Jeffrey Banks, Doria de la Chapelle, 2007, Tartan: Romancing the Plaid (Rizzoli).
-Elizabeth Wayland Barber, 2000, The Mummies of Ürümchi (Norton & Cie).
-Ma tha ùidh agaibh sna breacanan Breatnach, seo làrach-lìon man deidhinn (agus mu dheidhinn na breacanan frangach): http://www.cramax.fr/pages/pkf1.html
-Seo dòigh airson fèilidh-mòr a chur air: https://www.youtube.com/watch?v=vEmES4-7kvc&t=10s (onestooge, le Christiane & Seán Kinney ).

Tartan Enez Eusa (Ouessant), Breatann-Bheag/Breizh/Bretagne

    Sed amañ gwiskamant hengounel Bro-Skos: ar c'hilt, fèileadh [fe:ləɣ] e gouezeleg. Dont a ra ar ger «kilt» az implijer er yezhoù all eus an daneg, ha dalvezout a ra kement ha... «kilt». Mard eo eus an daneg emañ o tont eo peogwir e soñjer e oa degaset an doare gwiskañ-se gant al Lec'hlenniz (dle. tu eus Bro-Norvej, Bro-Sued ha Bro-Danmark ; Lochlannaich [lɔxləniç] e gouezeleg) e penn-kentañ ar grennamzer. N'eo ket sur peur ez eas da vezañ dilhad Gouezeled Vro-Skos, met gouzout a ouzer e oa implijet a-hed hag a-dreuz an Uheldirioù d'an nebeutañ abaoe an XVIvet kantved. Anvet e oa fèileadh-mòr, da lavarout eo «kilt meur», d'an ampoent, ha disheñvel e oa diouzh ar pezh az anavezer hiziv. Bez e oa ar c'hilt meur ur pezh gloan 18 troatad (5 metrad) a hirder ha 25/30 meutad (65-75 santimetrad) a ledander. Pleget e oa ha lakaet tro-dro d'ar c'horf evel ma weler e Braveheart, Rob Roy pe Outlander. Tev e oa ar gloan, ha ken bras ar c'hilt ma c'helled hen implij evel ur ballenn, a-enep ar glav hag all. Talvoudus hag util e oa, ha tomm ivez. Implijet e oa dre voaz betek ma oa difennet gant ar Saozon e 1746.
    Ar c'hilt evel m'hen gouzer bremañ a zo kalz berroc'h, ha tostoc'h eo ouzh ur vrozh eget ur ballenn. Anvet eo ar fèileadh-beag, pe «kilt bihan». N'ouzer ket peur e teuas àr wel, met tud 'zo a lavar e oa bet ijinet er bloavezhioù 1730 gant Thomas Rawlinson, eus a Vro-Saoz. P'edo o labourat en Argyll, hag-eñ gwisket evel tud ar Vro, e soñjas dezhañ ne oa ket akomot ar c'hilt-meur bewech. Mod-se e verraas ar gwiskamant ha setu penaos e oa graet ar c'hilt kentañ. Evel-just, o vezañ ma ne oa dedennet den ebet gant dilhadoù an Uheldirioù a-raok, n'eo ket sur ha bez e oa eus traoù hañval a-raok Rawlinson. Ar c'hilt bihan an hini eo az implijer hiziv e Bro-Skos ha broioù all.
     Ne c'heller ket kaozeal a-zivout ar c'hilt hep kaozeal a-zivout ar breacan [brjɛxgan], pe tartan, troet e brezhoneg bizig-ha-bizig «brizhan». Bez eo ar brizhan ar patrom hag al livioù a gaver àr ar c'hilt, hag dre voaz e vez brizhanioù disheñvel gant pep kenel ('klan') ha gant pep lec'h. Kozh-Noe eo hervez Elizabeth Wayland Barber (The Mummies of Ürümchi), a skrivas diàr-benn ur wered a seblant bezañ keltiek e Bro-Sina (ya, Bro-Sina) eus 2000 a-raok Krist. Mard eo gwir e oant Kelted (pe rag-Gelted) an dud er wered-se, neuze e ouzer eo bet graet brizhan gant hor hendadoù abaoe pevar mil bloaz ! Seblant a ra e oa graet brizhan gant tud Hallstatt ivez etre an VIIIvet hag ar VIvet kantved rag Krist (Jeffrey Banks, Doria de la Chapelle, 2007, Tartan: Romancing the Plaid). Met o vezañ ma n'on ket ur mailh àr se ne gaozein nemet diàr-benn ar pezh a ouzer e Bro-Skos. Ar pezh brizhan koshañ kavet e Bro-Skos a zeu eus an IIIvet kantved goude Krist ha kavet e oa e Falkirk. Evelato ne gaver ket ar brizhan evel m'hen anavezer hiziv a-raok an XVIvet kantved. D'an ampoent e oa graet gant al livioù a gaved tro-àr-dro, hervez ar plant kavus, ha mod-se e teuas da vezañ arouez ur vro, pe ur c'harter. O vezañ ma oa ar c'heneloù o chom en hevelep tir gwall alies, e teuas tamm-ha-tamm ar brizhan da vezañ arouez ur c'henel. E-pad an XIXvet kantved, gant nevezadur ar sevenadur skosat e teuas brizhanioù nevez-flamm àr-wel, hag hiziv an deiz ez eus miliadoù anezho.
     Ur gwiskamant cheuc'h eo bremañ ar c'hilt evit peurvuiañ ar Skosiz, ha ne vez ket implijet hep heuliañ un nebeud reolennoù. Da gentañ, zoken ma n'eus lezenn ebet a-enep gwiskañ n'eus forzh peseurt brizhan, soñjal a reer eo diseven-mik implijout ur brizhan hep bezañ liammet gantañ. Da skwer, gwiskañ gant brizhan ar MacDonald a gKepoch hep bezañ un ezel eus ar c'henel a vo gwelet gant ar Skosiz evel ur gunujenn. Bezit àr evezh ! Leun a vrizhan all a zo, liammet ouzh lec'hioù pe traoù all, a c'hell bezañ gwisket gant an holl ingal. Da skwer e Breizh hor beus muioc'h eget pemzek brizhan bremañ, dibab 'zo. Gellout a ra da bep Gall ha Brezhon implijout ar brizhan Royal Stewart abalamour d'ar sikour a rojomp d'ar Jakobited e-pad Kad Culloden (1746). An eil dra a zo ne vet ket lakaet ar c'hilt bihan izeloc'h nag uheloc'h eget an daoulin. O vezañ ma n'eus godelloù ebet er c'hilt, implijout a reer ur sporan (yalc'h, sac'hig) a lakaer e-tal ar c'hilt. M'emeur o vont d'un eured, pe d'ur c'hendarvoud cheuc'h, lakaet e vo ivez osan (loeroù) hag ur chupenn vrav.
     Hiziv an deiz ne wisk ket peurvuiañ ar Skosiz gant ur c'hilt er vuhez bemdeziek, met normal eo gwelout unan o vont gwisket kement-se, pe en ur mod cheuc'h pe da bakañ ur banne. Pa'z on gwisket gant va c'hilt (brizhan Enez Eusa), da skwer, ne ra an dud vern ouzhin. Evelato ez eus tud e-touez ar Skosiz a soñj dezho eo sot ar gwiskamant-se, ha n'eo ket «e-barzh sevenadur Bro-Skos a-vremañ». Evel-just ez eus lod anezho erruet skuizh gant an douristed o lakaat kiltoù vil ha marc'had-mat àrno d'ober goap, ha tud tro-dro ar bed o soñjal n'eus er Vro nemet wiski ha kiltoù. Hogen, lavarout n'eo ket ar c'hilt gwiskamant Bro-Skos a vefe evel lavarout n'eo ket ar djellaba ur gwiskamant arabek, nag ar c'himono ur gwiskamant japanat.

     Hag ar c'hilt er-maez Bro-Skos, neuze ? Implijet e vez gant Amerikaned ha Kanadianed a-orin iwerzhonat pe skosat da ziskouez oc'h identelezh, ha brizhanoù 'zo e pep bro. Er broioù keltiek eo brasoc'h an implij avat, gant brizhanoù a-leizh e Breizh, Bro-Iwerzhon, Bro-Gembre, Enez-Vanav ha Kerne-Veur. N'ouzer ket ha gwisket e oa an Iwerzhoniz gant kiltoù biskoazh, hogen eo bet e sevenadur ar vro abaoe diwezh an XIXvet kantved d'an nebeutañ. E Breizh ne seblant ket bezañ bet implijet a-raok an XXvet kantved, digant levezon Bro-Skos, met o vezañ n'anavezer ket ar pezh a wiske hor hendadoù, diaes eo lavarout. E Plougastel-Daoulas, da skwer, e weler tud gant seurt kiltoù àr ar c'halvar. Sur eo un dra avat : ar c'hilt mod Skos na oa gwisket ganeomp gwech ebet. Hogen e teu da vezañ ur perzh eus hor sevenadur hiziv, ha drant on-me da wiskañ gant brizhanoù Breizh : kled eo, tomm eo, brav eo hag un arouez a identelezh etrekeltiek. Cheñch a ra pep hengoun ha pep sevenadur, ha degemer a ran ar gwiskamant-se e Breizh laouen.

Mammennoù ha liammoù :
-Scottish Register of Tartans: https://www.tartanregister.gov.uk/ (Saoznog).
-Scottish Tartan Authority: http://www.tartansauthority.com/ (Saoznog).
-Jeffrey Banks, Doria de la Chapelle, 2007, Tartan: Romancing the Plaid (Rizzoli). (Saoznog)
-Elizabeth Wayland Barber, 2000, The Mummies of Ürümchi (Norton & Cie). (Saoznog)
-Mard oc'h dedennet gant brizhanoù Breizh ha Bro-C'hall: http://www.cramax.fr/pages/pkf1.html
-Setu penaos lakaat ur c'hilt meur: https://www.youtube.com/watch?v=vEmES4-7kvc&t=10s (onestooge, gant Christiane & Seán Kinney ).

Am Fèileadh-Mòr / Ar C'hilt meur / Le grand kilt

     Aujourd'hui nous allons parler du vêtement traditionnel écossais : le kilt, ou fèileadh [fe:ləɣ] en gaélique. Le mot « kilt » nous vient du danois, et signifie dans cette langue... kilt. On pense que l'origine danoise du mot est dû au fait que ce sont les Vikings (Lochlannaich [lɔxləniç] en gaélique) qui l'introduisirent dans le pays au début du Moyen Âge. On ne sait pas vraiment quand le kilt devint le vêtement de choix des Gaéls d’Écosse, mais on sait qu'il était porté à travers les Hautes Terres au XVIe siècle. À l'époque on l'appelait en gaélique fèileadh-mòr, c'est-à-dire « grand kilt », et il était bien différent de ce que nous connaissons aujourd'hui. Le grand kilt est une couverture de laine de 18 pieds (5 mètres) de long et 25/30 pouces (65-75 centimètres) de large. Il est plié est enroulé autour du corps comme on le voit dans Braveheart, Rob Roy ou Outlander. La laine est épaisse, et le kilt tellement grand qu'il peut servir de couverture, et contre les intempéries. Il est chaud, pratique et utile. C'était le vêtement normal des Highlanders jusqu'à son interdiction par les autorités britanniques après 1746.
     Le kilt que nous connaissons aujourd'hui est bien plus court, et plus proche d'une jupe que d'une couverture. On l'appelle fèileadh-beag, « petit kilt ». Sa date de naissance n'est pas certaine, met certains disent qu'il fut inventé dans les années 1730 par un anglais, Thomas Rawlinson. Alors qu'il travaillait en Argyll, et lui de s'habiller comme les locaux, il réalisa que cette énorme couverture n'était pas toujours des plus pratiques. Ainsi, il raccourcit le vêtement et voici comment le kilt moderne fut né. Bien évidemment, étant donné que personne ne s'intéressait aux vêtements gaéliques à l'époque, on ne sait pas si de tels kilts existaient déjà avant Rawlinson. Quoiqu'il en soit, ce petit kilt est celui aujourd'hui en usage en Écosse et au-delà.
     Nous ne pouvons évidemment pas parler du kilt sans parler du breacan [brjɛxgan], ou tartan. Le tartan est le motifs et les couleurs qui apparaissent sur le kilt, et il est aujourd'hui normal de distinguer les clans par leurs tartans. Selon Elizabeth Wayland Barber (The Mummies of Ürümchi), le tartan chez les Celtes est très ancien, comme elle le dit dans son ouvrage écrit sur un cimetière aux apparences celtiques en Chine (oui, Chine) de 2000 av. JC. Si les occupants de ces tombes étaient vraiment des Celtes (ou proto-Celtes), alors on peut dire que nous autres Celtes sommes fans de tartan depuis au moins 4000 ans ! Il semblerait que les populations celtiques d'Hallstatt étaient aussi amatrices de tartan entre le VIIIe et le VIe siècle avant l'ère chrétienne (Jeffrey Banks, Doria de la Chapelle, 2007, Tartan : Romancing the Plaid). Toutefois, n'étant pas un expert, je me contenterai de ce que l'on sait sur la présence du tartan en Écosse. Le plus vieux bout de tartan trouvé dans le pays date du IIIe siècle après JC et fut trouvé à Falkirk. Ceci étant dit, le tartan tel que nous le connaissons aujourd'hui, avec sa symbolique clanique, n'apparut qu'au XVIe siècle. À cette époque, il était fait avec les couleurs qu'on trouvait dans les environs, selon les plantes disponibles, et ainsi chaque tartan en vint à être spécifique à une région ou une paroisse. Sachant que les clans avaient tendances à vivre au même endroit, les tartans devinrent peu à peu associer à eux. Au cours du XIXe siècle, avec le renouveau de la culture écossaise, de nouveaux tartans furent inventés et on en trouve aujourd'hui des milliers.
     Pour beaucoup d’Écossais, le kilt est aujourd'hui un vêtement chic réservé aux grandes occasions, et on se doit donc de respecter quelques règles. Tout d'abord, bien qu'il n'y ait aucune loi concernant le tartan que l'on peut porter, le fait de se vêtir d'un kilt dans un tartan auquel on n'est pas personnellement connecté est considéré comme extrêmement irrespectueux. Par exemple, porter le tartan des MacDonald de Kepoch sans être membre du clan sera vu par beaucoup d’Écossais comme une insulte à leur culture. Soyez prudent ! Il existe beaucoup d'autres tartans connectés à des lieux ou d'autres idées et groupes qui peuvent être employés par tous. Par exemple, la Bretagne dispose désormais de plus d'une quinzaine de tartans rien qu'à elle, la Normandie a le sien, ainsi qu'Aubigny-sur-Nère, ancienne ville écossaise en France. Chaque Breton et Français peut librement porter le Royal Stuart en raison du soutien du roi de France Louis XV à la cause Jacobite à la bataille de Culloden (1746). Une autre chose à laquelle il faut faire attention est le fait que le petit kilt doit tomber pile au milieu du genou, ni plus haut, ni plus bas. Sachant qu'il n'y a pas de poches dans un kilt, on utilise également un sporan (bourse) que l'on met devant le kilt. Si l'on se rend à un mariage ou une grande occasion, on s'équipe aussi de osan (des grandes chaussettes) et d'une jolie veste.
De nos jours la plupart des Écossais ne portent pas le kilt comme vêtement quotidien, mais il est normal de voir des gens ainsi vêtu, que ce soit pour un événement particulier ou pour aller faire leurs courses. Lorsque je porte mon kilt (tartan ouessantin), par exemple, la plupart des gens m'ignorent complètement, car c'est naturel. Il existe toutefois certains Écossais qui trouvent ce vêtement stupide et n'ayant pas sa place dans la culture écossaise contemporaine (celle des pantalons, des accents américains et du pétrole). Bien sûr, beaucoup d'entre eux sont simplement arrivés fatigués avec les touristes portant des kilts bon-marchés pour se moquer, et des clichés voulant que chaque habitant de Calédonie porte le kilt en buvant du whisky. Cependant, dire que le kilt n'est pas le vêtement de l’Écosse reviendrait à dire que la djellaba n'est pas un vêtement arabe, ou le kimono un vêtement japonais.
     Et le kilt hors d’Écosse alors ? Il est porté par des Américains et des Canadiens d'origine irlandaise ou écossaise afin d'affirmer leur identité, et il existe des tartans dans presque tous les pays. Le port du kilt est évidemment beaucoup plus répandu dans les pays celtiques, avec une belle collections de tartans bretons, irlandais, gallois, mannois et corniques. On ne sait pas si les Irlandais portaient le kilt, met celui-ci a intégré la culture du pays au XIXe quoiqu'il en soit. En Bretagne il ne semble pas apparaître avant le XXe siècle, sous l'influence écossaise, mais ne sachant pas ce que portaient nos ancêtres, on n'est pas pour dire. À Plougastel-Daoulas, par exemple, on voit des hommes portant des sortes de kilts sur le calvaire. Une chose est certaine cependant : le kilt écossais avec ses tartans et compagnie ne fut jamais porté en Bretagne auparavant. Ceci dit, il intègre peu à peu notre culture contemporaine, et je suis personnellement heureux de porter des tartans bretons : c'est confortable, chaud, beau et un symbole de notre identité celtique contemporaine. Les traditions changes, comme les cultures, et j'accueille avec joie ce nouveau vêtement chez nous !

Sources et liens :
-Scottish Register of Tartans: https://www.tartanregister.gov.uk/ (Anglais).
-Scottish Tartan Authority: http://www.tartansauthority.com/ (Anglais).
-Jeffrey Banks, Doria de la Chapelle, 2007, Tartan: Romancing the Plaid (Rizzoli). (Anglais)
-Elizabeth Wayland Barber, 2000, The Mummies of Ürümchi (Norton & Cie). (Anglais)
-Si vous êtes intéressés par les tartans bretons et français: http://www.cramax.fr/pages/pkf1.html
-Comment enfiler un grand kilt: https://www.youtube.com/watch?v=vEmES4-7kvc&t=10s (onestooge, par Christiane & Seán Kinney ).

Royal Stewart
     A thocht A'd scrap ae wee airticle on the kilt acause folks are aye cuirious aboot it. A hope ye ken aboot it yersel, acause it's yer culture, richt? :P
    A dinna ken faur frae came the Gaelic fèileadh [fe:ləɣ], bit the wird "kilt" is ae danish ane meanin... kilt. It micht hiv been brocht til Scotland wi the Vikings, bit naebody's siccar. The wee kilt we hiv the-day wisna aye the ane in uise aroond here, an folks uised for tae be dressed wi the fèileadh-mòr, or "great kilt". It wis 18 feet lang an 25/30 inches wide, an ye'd pit it aroond yersel sic as ye see in Braveheart, Rob Roy or Ootlander. It wis gey werm an practical, bit it wis forbidden aifter 1746. Fan the ban wis liftit, the kilt came back as fit we ken the-day.
     It's nae siccar faur frae came the fèileadh-beag, the wee kilt aat's worn in Scotland nu. The first ane we ken aboot wis inventit by Thomas Rawlinson, ae Sassenach faa wis bidin in Argyll in the 1730s. As he wis weel integratit (wad it nae be nice gin ilka Sassenach cad div siclike thir days?) wi the local folks, he wis wearin ae kilt an aw. Bit he thocht it wis ower muckle for work files, an he shortened it. Meebee thare uised for tae be wee kilts afore him, bit we hiv nae record.
    We dinna ken naither fan did the first tartan kythed. Gin the mummies o Ürümchi (China) are (proto)Celtic as some say, syne the Celts hiv been weirin tartan for 4000 years (Elizabeth Wayland Barber, The Mummies of Ürümchi)! Bit onygate, tartan his been fund for the Hallstatt (8th an 6th centuries afore Christ) period, filk mean aat it's gey auld (Jeffrey Banks, Doria de la Chapelle, 2007, Tartan: Romancing the Plaid). The auldest piece o tartan fund in Scotland wis at Falkirk, an dates frae the 3rd century AD. An we ken it wis in uise widely at least by the end o the Middle Ages, gin nae afore aat. Sae aatho mony modern tartan hiv been made in the 19th century, thay are frae aen aulder tradition.
     Thou ye dinna see mony ae ane wi ae kilt thir days, A like aat it's common eneuch. A like tae pit ma een kilt (Enez Eusa tartan, ae Breton ane) an it's nice fan folks dinna leuk at ye acause weirin ae kilt is juist sae normal. A heard some folks say aat the kilt wis stupid an hid nae place in modern Scotland, bit A jalouse thay think the kimono his nae place in Japan aither, an wint aabody tae spik the Queen's English (gin nae US English) an div aa things like ae guid wee Brit/American.
Ither folks hiv kilts an tartans the-day, especially in ither Celtic kintras. We hiv mony a tartan in Brittany for exemple, an some Scottish weys are becamin part o wir culture athoot pushin oot the rest.

Tae ken mair:
-Scottish Register of Tartans: https://www.tartanregister.gov.uk/ (English).
-Scottish Tartan Authority: http://www.tartansauthority.com/ (English).
-Jeffrey Banks, Doria de la Chapelle, 2007, Tartan: Romancing the Plaid (Rizzoli).
-Elizabeth Wayland Barber, 2000, The Mummies of Ürümchi (Norton & Cie).
-Gin ye're interestit wi Breton an French tartans, here's a wabsteid (in French) aboot them: http://www.cramax.fr/pages/pkf1.html
-Here's fit wye tae pit ae great-plaid on: https://www.youtube.com/watch?v=vEmES4-7kvc&t=10s (onestooge, wi Christiane & Seán Kinney ).